قرارداد هوشمند یک قرارداد خوداجرا است که شرایط توافق بین خریدار و فروشنده مستقیماً در خطوط به صورت کد نوشته می‌شود. کد و توافق‌نامه‌های موجود در آن در سراسر یک شبکه بلاک چین غیرمتمرکز توزیع شده وجود دارد. کدها، اجرای قرارداد را کنترل می‌کند و تراکنش‌ها قابل پیگیری و برگشت‌ناپذیر هستند.
قراردادهای هوشمند امکان انجام معاملات و توافقات قابل اعتماد را در بین طرف‌های ناشناس و ناهمگون بدون نیاز به یک مرجع مرکزی، سیستم قانونی یا مکانیزم اجرایی ارائه می‌کنند.
به بیان دیگر، قراردادهای هوشمند به پروتکل‌های رایانه‌ای اطلاق می‌شوند که به‌صورت دیجیتالی تأیید، کنترل یا اجرای توافق‌نامه را تسهیل می‌کنند. قراردادهای هوشمند بر روی پلتفرم بلاکچین اجرا می‌شوند که تمام تراکنش‌های یک قرارداد را پردازش می‌کند. بنابراین برای انجام معاملات نیازی به افراد واسطه نیست.این دست از قراردادها برای اولین بار در اوایل دهه ۱۹۹۰ توسط نیک سابو پیشنهاد شد.
سابو قراردادهای هوشمند را به عنوان پروتکل‌های تراکنش رایانه‌ای تعریف کرد که شرایط یک قرارداد را اجرا می‌کنند. او می‌خواست عملکرد روش‌های تراکنش الکترونیکی مانند POS (نقطه فروش) را به قلمرو دیجیتال گسترش دهد.
همانطور که بیان شد قرارداد هوشمند توافقی بین دو نفر در قالب کد کامپیوتری است. آنها بر روی بلاکچین اجرا می‌شوند، بنابراین در یک پایگاه داده عمومی ذخیره می‌شوند و نمی‌توان آنها را تغییر داد. تراکنش‌هایی که در یک قرارداد هوشمند اتفاق می‌افتند توسط بلاکچین پردازش می‌شوند، به این معنی که می‌توانند به‌طور خودکار بدون شخص ثالث ارسال شوند.
هر کسی می‌تواند یک قرارداد هوشمند بنویسد و آن را در شبکه مستقر کند. شما فقط باید یاد بگیرید که چگونه به یک زبان قرارداد هوشمند کدنویسی کنید و ETH کافی برای اجرای قرارداد خود داشته باشید.
در بلاک چین، هدف یک قرارداد هوشمند ساده کردن تجارت و معامله بین طرفین ناشناس و مشخص، گاهی اوقات بدون نیاز به واسطه است. یک قرارداد هوشمند، تشریفات و هزینه‌های مرتبط با روش‌های سنتی را کاهش می‌دهد، بدون اینکه اعتبار آنها را به خطر بیندازد.
نمونه‌هایی از برنامه‌های کاربردی قرارداد هوشمند شامل اهداف مالی مانند تجارت، سرمایه‌گذاری، وام دادن و وام گرفتن است. همچنین از این قراردادها می‌توان برای برنامه‌های کاربردی در بازی، مراقبت‌های بهداشتی و املاک و مستغلات استفاده کرد و حتی می‌توان از آنها برای پیکربندی کل ساختارهای شرکت استفاده کرد.
تفاوت قرارداد هوشمند با قرارداد سنتی
قراردادهای هوشمند، در اصل، برنامه‌های رایانه‌ای هستند که اجرای شرایط را خودکار می‌کنند. از سوی دیگر، قراردادهای سنتی مجموعه‌ای از شرایط توافق شده هستند که توسط قانون قابل اجرا هستند و به زبان طبیعی و انسانی توصیف می‌شوند.
در قراردادهای سنتی نیاز به شخص سومی جهت عقد قرارداد است که این فرد نیز بابت انجام وظایف محوله، هزینه‌ای را تحت عنوان کمیسیون دریافت می‌کند، همچنین این در قراردادهای سنتی امکان تقلب و تغییر در مفاد قرارداد و همچنین تقلب وجود دارد. در حالی‌که در قراردادهای هوشمند نیاز به شخص سوم و واسطه‌ها حذف می‌شود و مفاد قرارداد بعد از انتشار قابل تغییر و تقلب نخواهد بود.
مشابه قراردادهای سنتی، قراردادهای هوشمند قوانین و مقرراتی را پیرامون یک توافق تعریف می‌کنند و به طور خودکار آن تعهدات را اجرا می‌کنند. اساساً سه جزء اصلی در یک قرارداد هوشمند وجود دارد: امضاکنندگان، که طرفین درگیر در قراردادهای هوشمند هستند که از امضای دیجیتال برای تأیید یا رد شرایط قرارداد استفاده می‌کنند، موضوع توافق یا قرارداد؛ و شرایط خاص.
بنابر توضیحات بیان شده یکی از اولین مزیت‌های قراردادهای هوشمند این است که برای تأیید صحت آنها به مجوز شخص ثالث نیاز ندارد. بنابراین این ویژگی به طرفین درگیر در قرارداد اجازه می‌دهد تا در زمان و هزینه خود برای یک معامله خاص صرفه‌جویی کنند.
قراردادهای هوشمند یکی از محبوب‌ترین و جالب‌ترین حوزه‌هایی هستند که در صنعت بلاکچین به سرعت در حال رشد هستند. بسته به موقعیت یا معامله خاص، کاربرد آنها می‌تواند جایگزین مناسبی برای قراردادهای سنتی باشد که گاهی اوقات پیچیده، کند و گران هستند.
در صورتی که به مباحث ارز دیجیتال علاقه‌مندید به صفحه آموزش تحلیل تکنیکال ارز دیجیتال نیز سر بزنید
اجزای قرارداد هوشمند
قراردادهای هوشمند ممکن است «هوشمندتر» از قراردادهای کاغذی باشند، زیرا به طور خودکار می‌توانند برخی از مراحل از پیش برنامه‌ریزی شده را اجرا کنند، اما نباید به عنوان ابزار هوشمندی در نظر گرفته شوند که می‌توانند الزامات ذهنی قرارداد را تجزیه و تحلیل کنند.
قرارداد هوشمند یک برنامه کامپیوتری یا یک پروتکل تراکنش است که برای اجرای خودکار، کنترل یا مستندسازی رویدادها و اقدامات قانونی مرتبط با شرایط یک قرارداد یا توافق در نظر گرفته شده است.
اجزای اصلی یک قرارداد هوشمند شامل پنج جزء اساسی است که در ادامه به بیان این اجزا به ترتیب می‌پردازیم:
جزء اول: امضا کنندگان قرارداد:
طرفین قرارداد هوشمند از طریق امضا به صورت دیجیتال اعلام تائید مفاد قرارداد را خواهند کرد.
جزء دوم: موضوع اصلی قرارداد:
باید موضوع اصلی در قراردادهای هوشمند به وضوح مشخص باشد و باید دسترسی سریع به موضوع قرارداد وجود داشته باشد.
جزء سوم: مفاد و قوانین قرارداد:
مفاد قرارداد شامل تمامی قوانین، میزان تخفیفات، خسارات احتمالی و … است که طرفین قرارداد ملزم به رعایت آن می‌‌باشند. این موارد به زبان برنامه‌نویسی سالیدیتی در قراردادهای هوشمند نوشته می‌شوند.
جزء چهارم: اوراکل:
اوراکل به معنای سیستمی است که اطلاعات بیرون بلاکچین را به قرارداد وارد می‌کند، به عبارت دیگر پل ارتباطی بین قراردادهای هوشمند و دنیای واقعی محسوب می‌شود.
جزء پنجم: پلتفرم‌های اختصاصی:
این قراردادها نیاز به یک پلتفرم مشخص دارند تا بعد از اینکه در سیستم اختصاصی منتشر شدند و میان کاربرانشان توزیع شدند، به اجرا در بیایند.
معایب قرارداد هوشمند
محدودیت‌های قراردادهای هوشمند که در واقع جز معایب این قرارداد به شمار می‌آیند شامل موارد زیر می‌باشد:
امکان بروز خطای انسانی
تغییر فرآیندهای قرارداد هوشمند تقریباً غیرممکن است، هر گونه خطا در کدنویسی قراردادها ممکن است زمان‌بر و گران تمام شود. در واقع منظور از خطای انسانی رخ داده شده درزمینه کدنویسی است که نیاز به دقت بالا و آموزش کافی دارد.
احتمال وجود راه‌های گریز
بر اساس مفهوم حسن نیت، طرفین معامله دارای شرایط منصفانه‌ای خواهند بود و منافعی غیراخلاقی از یک قرارداد دریافت نمی‌کنند. با این حال، استفاده از قراردادهای هوشمند، اطمینان از رعایت شرایط مطابق آنچه توافق شده است را دشوار می‌کند.
شخص ثالث
اگرچه قراردادهای هوشمند به دنبال حذف دخالت شخص ثالث هستند، اما حذف صددرصدی آنها ممکن نیست. اشخاص ثالث در قراردادهای هوشمند نقش‌های متفاوتی با نقش‌هایی که در قراردادهای سنتی به عهده می‌گیرند، دارند. به عنوان مثال، برای تنظیم قراردادهای فردی نیازی به وکلا نخواهد بود، با این حال، توسعه‌دهندگان برای درک شرایط ایجاد کد برای قراردادهای هوشمند به آنها نیاز خواهند داشت.
اصطلاحات مبهم
از آنجایی که قراردادها شامل شرایطی هستند که همیشه قابل درک نیستند، قراردادهای هوشمند همیشه قادر به رسیدگی به شرایط و ضوابط مبهم نیستند.
رسمی نبودن قراردادهای هوشمند
قراردادهای هوشمند هنوز توسط هیچ نهاد قانونی به رسمیت نرسیده است و هیچ‌کدام از دولت‌ها مبادلات تجاری اصلی خود را بر مبنای این قراردادها انجام نمی‌دهند.
مزایا قرارداد هوشمند
در صورتی که به مباحث ارز دیجیتال علاقه‌مندید به صفحه آموزش ارز دیجیتال نیز سر بزنید
قراردادهای هوشمند جایگزین دیجیتالی برای قراردادهای مبتنی بر کاغذ است که مزایای قابل توجهی را در کاهش هزینه‌های تراکنش، افزایش کارایی فرآیند و تضمین امنیت اطلاعات به همراه دارد. اتخاذ قراردادهای هوشمند ممکن است در برخی صنایع نسبت به سایرین منطقی‌تر باشد.
در ادامه به برخی از مزایای قراردادهای هوشمند اشاره می‌کنیم:
استقلال و پس‌انداز
قراردادهای هوشمند نیازی به کارگزاران یا واسطه‌های دیگر برای تأیید توافق ندارند. بنابراین، آنها خطر دستکاری توسط اشخاص ثالث را از بین می‌برند. علاوه بر این، عدم وجود واسطه در قراردادهای هوشمند منجر به صرفه‌جویی در هزینه‌ها می‌شود.
پشتیبان‌گیری
تمام اسناد ذخیره شده در بلاکچین چندین بار تکرار می‌شوند. بنابراین، در صورت از دست دادن اطلاعات، می‌توان نسخه‌های اصلی را بازیابی کرد.
ایمنی
قراردادهای هوشمند رمزگذاری شده‌اند و رمزنگاری تمام اسناد را از نفوذ در امان نگه می‌دارد.
سرعت
قراردادهای هوشمند با استفاده از پروتکل‌های رایانه‌ای، وظایف را به‌طور خودکار انجام می‌دهند و در ساعت‌ها فرآیندهای مختلف تجاری صرفه‌جویی می‌کنند.
دقت
استفاده از قراردادهای هوشمند منجر به حذف خطاهایی می‌شود که به دلیل پر کردن دستی فرم‌های متعدد رخ می‌دهد.
نمونه‌های استفاده از قرارداد هوشمند
اتریوم اولین پلتفرم قرارداد هوشمند در جهان است. توسعه‌دهندگان برنامه‌های غیرمتمرکز (dApps) را در ماشین مجازی اتریوم (EVM) با یک زبان برنامه‌نویسی شی‌ءگرا به نام solidity ایجاد می‌کنند. کاربران می‌توانند با dApp هایی که به طور مستقل کار می‌کنند تعامل داشته باشند.
از آنجایی که اتریوم اولین پلتفرم بلاکچین با قراردادهای هوشمند است، توسعه‌دهندگان فعال زیادی دارد و بیشترین مقدار کل ارزش قفل شده (TVL) را در DeFi دارد. با این حال، علیرغم اینکه محبوب‌ترین پلتفرم قرارداد هوشمند است، هنوز دارای چند جنبه منفی است که باعث می‌شود در صورت امکان از آن دوری کنیم. یکی از ایرادات آن سرعت پایین تراکنش است زیرا اتریوم فقط می‌تواند حدود ۱۰ تراکنش در ثانیه (TPS) را پردازش کند. مشکل دیگر کارمزد تراکنش سنگینی است که در هنگام شلوغ بودن شبکه دریافت می‌کند، که در آن ممکن است گاهی اوقات هزینه کارمزد تراکنش بیشتر از مبلغ مورد نظر برای انتقال باشد.
در سال ۲۰۲۱، بسیاری از پلتفرم‌های قرارداد هوشمند برای جلب توجه کاربران به رقابت پرداختند و سعی کردند رقیب اصلی اتریوم شوند. اصطلاحات DeFi، GameFi و NFT اخیراً در رسانه‌ها مطرح شده‌اند و هیچ یک از این‌ها بدون قراردادهای هوشمند امکان‌پذیر نخواهند بود.
یکی از کاربردهای قرارداد هوشمند، هویت دیجیتال می‌باشد. به طور مثال هویت‌ها در بلاکچین قادر به توکنیزه شدن هستند. این بدان معنی است که هویت هر فرد بر روی بلاکچین غیرمتمرکز، ایمن از دست خرابکاران خواهد بود. این قراردادها در املاک و مستغلات هم کاربرد دارند. به طور مثال در دنیای واقعی نیاز به کارگزاران املاک جهت ثبت قرارداد است اما در قراردادهای هوشمند می‌توان بدون نیاز به کارگزار املاک اقدامات لازم در زمینه انتقال مالکیت را انجام داد.
یکی دیگر ازپلتفرم‌های دیگر قرارداد هوشمند «Avalanche» است. Avalanche یک بلاکچین منبع باز برای راه‌اندازی برنامه‌های DeFi و استقرار بلاکچین سازمانی در یک اکوسیستم تعاملی و بسیار مقیاس‌پذیر است. Avalanche اولین پلتفرم قرارداد هوشمند است که تراکنش‌ها را در کمتر از یک ثانیه با نهایی شدن در هر بلوک تأیید می‌کند. این یک مکانیسم اجماع جدید با یک پلتفرم سازگار بهینه شده برای پذیرش سازمانی و نیازهای توسعه‌دهندگان در حالی که مشکلات چالش‌برانگیز مقیاس بندی و امنیت را حل می‌کند، ارائه می‌دهد.
از موارد دیگری که می‌توان در مورد کاربرد قراردادهای هوشمند به آن اشاره کرد «Solana» است. مدل قرارداد هوشمند سولانا با بلاکچین‌های سنتی مجهز به EVM متفاوت است. قرارداد سنتی مبتنی بر EVM کد/منطق و state را در یک قرارداد واحد ترکیب می‌کند که در زنجیره مستقر می‌شود. در مقابل، یک قرارداد هوشمند در Solana در حالت فقط خواندنی یا بدون state باقی می‌ماند و فقط شامل منطق برنامه است. در سولانا، قراردادهای هوشمند برنامه نامیده می‌شوند.C و C++ زبان‌هایی هستند که برای ساختن برنامه‌هایی استفاده می‌شوند که روی زنجیره مستقر می‌شوند.
یکی دیگر از موارد مورد استفاده از قراردادهای هوشمند در ساختارهای شرکتی: ایجاد DAO می‌باشد.
در سال ۲۰۱۷، دلاوِر (ایالتی در شمال شرقی آمریکا) لایحه ۶۹ سنا را تصویب کرد که به کسب‌وکارها اجازه می‌دهد تا با استفاده از فناوری بلاکچین، ادغام و مدیریت شوند. این لایحه راه را برای گسترش سازمان‌های مستقل غیرمتمرکز (DAOs) باز کرد، که به عنوان شرکت‌هایی عمل می‌کنند که در آن مالکیت و پاداش‌ها می‌تواند در قراردادهای هوشمند گنجانده شود. DAOها با استفاده از قراردادهای هوشمند برای رمزگذاری ساختارهای شرکتی، می‌توانند ساختارهای انگیزشی پیچیده و خودکار را در چارچوب شرکت فعال کنند. DAOها همچنین می‌توانند در هزینه‌های اداری از جمله فضای اداری، استخدام و حقوق و دستمزد از طریق ساختارهای تشویقی که ممکن است شامل قراردادهای کاری رسمی نباشند، صرفه‌جویی کنند.
جمع بندی
با توجه به آنچه بیان شد قراردادهای هوشمند در آینده‌ای نه چندان دور می‌توانند جایگزین مناسبی برای قراردادهای سنتی با توجه به مزایای مطرح شده باشند، چرا که امکان تقلب و دستکاری قرارداد در آن حتی توسط نویسنده قرارداد هم وجود ندارد. این قراردادها در پلتفرم‌های مختلفی در حال توسعه هستند.
مزایایی همچون عدم نیاز به شخص ثالث و کارگذاری جهت عقد قرارداد، بازیابی اطلاعات، سرعت و دقت بالای این قراردادها همه از عوامل حائز اهمیت جهت توجه بیشتر و کاربرد سراسری این دست از قراردادها می‌باشد. بنابراین لزوم آشنایی بیشتر با این قراردادها و نحوه به کارگیری آنها نیاز هر چه بیشتر به آموزش و فراگیری را برای افراد نمایان می‌کند.
