در طی سال‌های اخیر با جهانی شدن و رشد فناوری‌های مختلف، اهمیت تعیین اصالت کالا توسط بلاکچین به خوبی مشخص شده چرا که حجم تولید و سهولت تهیه کالاهای تقلبی به شدت افزایش یافته است. به‌طوری‌که انواع تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان صنعتی مواد غذایی، بهداشتی و حتی اقلام لوکس، به دنبال شفافیت بیشتر در عملیات زنجیره تأمین با هدف جلوگیری از کلاهبرداری هستند.
در این مقاله قصد داریم تا شما را با اهمیت و نحوه تشخیص اصالت کالا توسط بلاکچین آشنا کنیم. اگر شما هم به این موضوع علاقه‌مند هستید تا انتهای این مقاله همراه ما باشید و چنانچه بعد از پایان مقاله، همچنان پرسش یا ابهامی در این زمینه داشتید، می‌توانید در بخش کامنت‌ها، سؤالات خود را با ما مطرح نمایید.
اهمیت تشخیص اصالت کالا توسط بلاکچین
با گذشت سال‌ها، همچنان شناسایی کالاهای تقلبی در بازار به عنوان یک چالش مهم برای سهام‌داران تمام زنجیره‌های تأمین در نظر گرفته می‌شود. طبق آخرین ارزیابیEUIPO و OECD، در طی سال‌های اخیر، فروش جهانی کالاهای تقلبی و دزدی به طرز نگران‌کننده‌ای افزایش یافته و به ۴۶۰ میلیارد یورو یعنی حدود ۳٫۳٪ از کل تجارت جهانی رسیده است.
نکته حائز اهمیت این است که فروش و سود شرکت‌ها در سراسر جهان، تحت تأثیر کلاهبرداری و جعل قرار گرفته است. به‌طوری‌که صنعت لباس و دارو به ترتیب حدود ۳٫۲۶ و ۲٫۱۰ میلیارد یورو در اثر کلاهبرداری متضرر شده است. علاوه بر این، با ظهور فناوری‌های اخیر و تجارت الکترونیک، بازار کالاهای تقلبی در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به شدت رشد کرده است. جالب است بدانید که بستر، ابزارهای ناشناس، دسترسی و بخش‌بندی تجارت الکترونیک و رسانه‌های اجتماعی موجب تسهیل کار کلاهبرداران شده و از نظر متخصصین فعال در صنایع مختلف، این افراد با جعل محصولات واقعی، تهدید بزرگی برای نوآوری و رشد اقتصادی کشورها هستند.
در طول یک دهه گذشته، فناوری بلاکچین توجه بسیاری از افراد و سازمان‌های مختلف را به خود جلب نموده است. در واقع، بلاکچین یک سیستم غیرمتمرکز می‌باشد که از یک دفتر کل مشترک و غیر قابل تغییر تشکیل شده است. بلاکچین فرآیند ثبت تراکنش‌ها را تسهیل کرده و امکان تجارت و ردیابی دارایی‌های مختلف را از طریق یک شبکه تجاری فراهم می‌کند. در نتیجه، میزان خطرات و هزینه‌ها را برای همه طرف‌های درگیر در یک فرایند کاهش می‌دهد. به‌طورکلی می‌توان گفت که بلاکچین به عنوان یک فناوری پایه تضمین می‌کند که داده‌های موجود بر روی این شبکه در برابر دستکاری مقاوم هستند و اطلاعات به صورت کاملاً شفاف و دقیق در دسترس کاربران قرار می‌گیرد.
حال تصور کنید، دوستتان با شما درباره داشتن یک کپی دیجیتال از دارایی‌هایتان مانند کیف، خودرو و یا خانه صحبت کند، شاید در ابتدا برای شما کمی عجیب به نظر برسد اما این احساس وقتی تشدید می‌شود که شما به فاصله زیاد بین دنیای واقعی و دنیای دیجیتال فکر کنید. این احساس کاملاً منطقی است چرا که در دنیای واقعی شما می‌توانید یک کالای فیزیکی را با دستانتان لمس کرده و آن را احساس کنید اما در دنیای دیجیتال، یک کالا از توالی ساده اعداد صفر و یک تشکیل شده است.
جالب است بدانید که به مفهوم پیوند بین یک شئ فیزیکی و نمایش دیجیتال، «دوقلو دیجیتال» گفته می‌شود و یک دوقلو دیجیتال دارای کاربردهای زیادی در دنیای بلاکچین است. در واقع می‌توان گفت که این مفهوم از زمان ورود تکنولوژی بلاکچین به حوزه ردیابی کالاها، کاملاً بازی را تغییر داده است.
پیرو اصل «اعتماد کنید اما تأیید کنید!» بلاکچین زمینه را برای ردیابی مالکیت، وضعیت و منشأ یک کالا یا محصول فراهم کرده است، چه آن محصول یک کیف لاکچری باشد و چه یک غذا. نتیجه این امر یک اثر انگشت منحصر به فرد و غیرقابل تکثیر از کیفیت کالا و تعداد آن است که انحراف از آن به عنوان نشانه‌ای قوی از تقلب در نظر گرفته می‌شود.
در ادامه، به صورت مرحله به مرحله فرایند پیاده‌سازی و بررسی اصالت کالا را مورد بررسی قرار خواهیم داد تا به درک مناسبی از نحوه تشخیص اصالت کالا توسط خدمات بلاکچین برسیم و بتوانیم به پاسخ سؤالات زیر دست پیدا کنیم.
آیا ویژگی‌های یک بلاکچین سازمانی در ترکیب با برچسب‌های مدرن رمزنگاری شده NFC می‌تواند حلال مشکل اصالت کالا باشد؟ چگونه باید یک پروتکل رمزنگاری طراحی شود تا علاوه بر حذف واسطه‌ها به بالاترین سطح امنیت در دنیای واقعی برسیم؟ نحوه تشخیص اصالت کالا توسط بلاکچین چگونه است؟
۱- راه‌اندازی یا ستاپ کردن (سفر محصول به سمت مشتری)
۱- راه‌اندازی یا ستاپ کردن (سفر محصول به سمت مشتری)اولین مرحله فرایند تشخیص اصالت کالا توسط بلاکچین، ستاپ کردن است. چرخه عمر یک محصول با تولید آن توسط یک تولیدکننده شروع می‌شود. تولیدکننده‌ای که ممکن است یک شرکت و یا هر نهاد قانونی دیگری باشد. بعد از تولید، محصول، سفر خود را آغاز می‌کند. سفری که از طریق انبار‌های متعددی که توسط شرکای تجاری توزیع‌کننده و حمل محصول اداره می‌شوند، ادامه پیدا می‌کند. در نهایت محصول به یک فروشگاه تحویل داده می‌شود. در آن فروشگاه هدف خرده فروش یا تاجر، فروختن محصول به خریدار یا مصرف‌کننده است. از آنجا که ممکن است خریدار روزی تصمیم به فروش مجدد محصول بگیرد و در نقش فروشنده ظاهر گردد، نقش‌های خریدار و فروشنده گاهاً می‌توانند همپوشانی داشته باشند.
در مثالی که در ادامه به آن می‌پردازیم، فرض میکنیم که آلیس (مصرف کننده) کیفی را از باب (خرده فروش) می‌خرد که محصول چارلی (تولیدکننده) است. توجه به این نکته ضروری است که مثال پیش رو برای یک معامله فرد به فرد طراحی شده است و به طور خاص در مورد تراکنش‌های آنلاین مطرح نشده است یعنی در این مثال، مشارکت‌کنندگان به صورت فیزیکی در برابر محصول حضور دارند. ذکر این نکته ضروری است که هرکجا رفتار انسان‌ها قابلیت اتوماتیک شدن داشته باشند، تکنولوژی می‌تواند خود را با سناریوی معامله ماشین با ماشین نیز وفق دهد.
۲-۱- هدف از اصالت کالا توسط بلاکچین (شناسایی و جلوگیری از معاملات متقلبانه)
یکی مهم‌ترین گام‌ها در فرایند پیاده‌سازی تشخیص اصالت کالا توسط بلاکچین، تعیین هدف انجام این کار است. آلیس قصد دارد که قبل از خرید محصول، اصالت کالا را اعتبارسنجی کند. در واقع، آلیس می‌خواهد کیفی را بخرد که توسط چارلی تولید شده باشد و یا به عبارت دیگر آلیس نمی‌خواهد کالایی را خرید کند که پس از خرید متوجه جعلی بودن آن شود.
۳-۱- تجزیه و تحلیل نیازمندی‌ها
در این بخش، به نیازمندی‌هایی که در طول فرایند پیاده‌سازی تشخیص اصالت کالا توسط بلاکچین باید به آن‌ها توجه شود، به صورت موردی اشاره میکنیم.
ذخیره‌سازی اطلاعات:
چارلی به عنوان یک تولیدکننده باید اطلاعات خاصی از محصول (متادیتا) را در یک دیتابیس غیرقابل تغییر ذخیره کند. توجه داشته باشید که اطلاعات محصول ثبت شده بر روی یک بلاکچین برای همه افراد، در دسترس و قابل مطالعه است. این اطلاعات شامل یک عکس، توضیحی در مورد محصول و ارجاعاتی به مالک محصول است. این داده‌ها، حداقل اطلاعاتی است که برای تأیید مالکیت و منشأ محصول نیاز است. البته در نظر داشته باشید که اطلاعات بیشتر با توجه به کاربرد محصول می‌تواند اضافه شود.
نوع محصول:
در طی انجام این فرایند باید نوع محصول را مشخص کنیم. چارلی به عنوان تولیدکننده قصد دارد که به طور مداوم محصولات جدید و یا نوع جدیدی از محصولات موجود را اضافه کند و در این فرایند، هر محصول، یک شناسه رمزنگاری شده منحصر به فرد (مثل شماره سریال) دارد. نوع محصول، ثبت محصولات با پیکره‌بندی‌های مختلف را تسهیل می‌کند. به عنوان مثال، ممکن است چندین کیف گوچی از نوع «جی‌جی مارمونت سوپرمینی» وجود داشته باشد اما همه آن‌ها از یک نوع هستند و در نتیجه یک شکل به نظر می‌رسند و توضیحات یکسانی نیز دارند.
کیف پول:
تعیین و نصب کیف پول یکی دیگر از نیازمندی‌های مهم در حین فرایند پیاده‌سازی تشخیص اصالت کالا توسط بلاکچین است. به عنوان یک تاجر، تولیدکننده و یا مصرف‌کننده، هر کدام می‌خواهند که محصولات متعلق به خود را تحت نظارت و بررسی داشته باشند و این کار صرفاً از طریق کیف پول امکان‌پذیر است.
بررسی مالکیت:
به عنوان یک تاجر، تولیدکننده و یا مصرف‌کننده، هر کدام می‌خواهند که مالک فعلی محصول را تأیید کنند. در واقع، تعیین و بررسی مالکیت برای انجام مراحل بعدی ضروری است اما اهمیت این کار زمانی مشخص می‌شود که یک محصول گم شده و باید به مالک اصلی برگردانده شود.
تأیید محصول:
به عنوان یک تاجر، تولیدکننده و یا مصرف‌کننده، هر کدام می‌خواهند که قابلیت تأیید اصالت کالا را داشته باشند. توجه داشته باشید که به جهت حفاظت همه طرف‌ها در برابر محصولات جعلی، تأیید محصول کاملاً با فرآیند در هم آمیخته شده است یعنی محصول باید منحصراً قابل شناسایی و تأیید باشد.
معامله محصول:
به عنوان تاجر و مالک یک محصول، همه طرف‌ها می‌خواهند که توانایی انتقال مالکیت محصول را داشته باشند. در واقع، تشخیص اصالت کالا توسط بلاکچین باید به عنوان تابلویی که حقیقت بر آن ثبت می‌شود، در هنگام انجام تراکنش‌های معمول بین دو طرف، ایفای نقش کند.
۲- معماری و انتخاب تکنولوژی
دومین مرحله مهم در فرایند پیاده‌سازی تشخیص اصالت کالا توسط بلاکچین، انتخاب تکنولوژی است. از آنجا که طیف وسیعی از کاربران به اپلیکیشن‌های موبایل دسترسی دارند، موبایل می‌تواند به عنوان یک رابط کاربری ساده مورد استفاده قرار گیرد. بهتر است بدانید که اپلیکیشن موبایل به عنوان یک واسط میان بلاکچین و تراشه NFC عمل می‌کند و هویت دوقلوی دیجیتال محصول را رمزگشایی می‌نماید. بنابراین نیازی به مورد اعتماد بودن دستگاه موبایل نیست چون موبایل هیچ اطلاعاتی را به غیر از داده‌های مشتری ذخیره نمی‌کند.
همانطور که در تصویر زیر می‌بینید در طی طراحی معماری این فرایند به موبایل، شبکه بلاکچین، تراشه NFC و کد QR نیاز است.
۱–۲- بلاکچین
برای انجام این کار به یک بلاکچین عمومی مبتنی بر مجوز نیاز داریم. این بلاکچین باید داده‌های محصول را ذخیره کرده و برای ثبت محصول، اعتبارسنجی و انتقال مالکیت، پروتکل‌ها را اجرا کند. در این مقاله از هایپرلجرفابریک را به عنوان بلاکچین اصلی و از Composer Playground برای ساخت سریع نمونه استفاده شده است.
۲–۲- تراشه NFC
در معماری این فرایند به یک تراشه NFC نیاز داریم. این تراشه به صورت فیزیکی به یک محصول متصل خواهد شد. توجه داشته باشید که برای جدا کردن تراشه به فشار زیادی نیاز است. در نتیجه، جدا کردن آن، آسیب‌های جدی به محصول وارد خواهد کرد.
۳- پروتکل‌ها
در فرایند پیاده‌سازی تشخیص اصالت کالا توسط بلاکچین باید از پروتکل‌های زیر استفاده کرد.
۱–۳- پروتکل ثبت محصول
با ثبت محصول، شناسه و کلید عمومی تراشه در بلاکچین ذخیره خواهد شد. جالب است بدانید که مالک محصول شخصی است که ثبت را انجام می‌دهد. موضوع مهم دیگر در زمان ثبت محصول، در نظر گرفتن نوع محصول است. در طول ثبت محصول امکان افزودن نوع محصول و یا انتخاب یکی از انواع محصول که قبلاً ثبت شده است وجود دارد. نکته قابل توجه این است که همیشه ثبت محصول توسط تولیدکنندگان انجام می‌شود.
۲–۳- پروتکل تأیید محصول
یک بخش حیاتی و مهم برنامه، اعتبارسنجی محصول است. در واقع، اعتبارسنجی محصول باید بر مبنای امضای رمزنگاری شده محصول انجام شود. این امر به طور غیر فعال در تمام فرآیندها گنجانده شده و درصورتی‌که کاربر با محصول تقلبی مواجه شود به او اعلام می‌شود. از آنجا که انتظار می‌رود اکثر محصولات اصل باشند، این فرآیند به طور مخفیانه توسط گوشی هوشمند انجام می‌شود و فقط در صورت مواجهه با محصول تقلبی به کاربر اخطار داده می‌شود.
۳–۳- پروتکل معامله
به منظور تشخیص اصالت کالا توسط بلاکچین معامله محصول معتبر باید از روشی کاملاً سنجیده انجام شود. می‌توان این روش را به صورت قدم به قدم این چنین توضیح داد:
- خریدار و فروشنده باید کالا را تأیید کنند. ضرورت این مرحله از آن جهت است که هر دو طرف باید بدانند که کدام محصول را معامله می‌کنند و همچنین اصالت محصول را تأیید کنند.
- بلاکچین یک شناسه تراکنش برای محصول ایجاد می‌کند که هر دو طرف می‌توانند به آن دسترسی داشته باشند. در واقع، این کار از ارسال درخواست‌‌های خرید چندگانه جلوگیری می‌کند. جالب است بدانید که بعد از انجام معامله، شناسه تراکنش از بین خواهد رفت.
- از آنجا که خریدار باید حضوراً قصد خود را برای خرید به فروشنده اعلام کند، کد QR نیز به برنامه اضافه شده که می‌تواند در اختیار خریدار قرار گیرد.
- اگر توافق برای معامله حاصل شود، فروشنده می‌تواند درخواست کد QR را بدهد. این درخواست شامل شناسه خریدار، شناسه تراشه و امضای دو طرف است و از این طریق فروشنده می‌تواند شناسه تراکنش را از بلاکچین درخواست کند.
- در مرحله بعد، خریدار منتظر خواهد بود تا تأییدیه توافق فروشنده را از بلاکچین دریافت کند. در واقع، خریدار پس از دریافت تأییدیه، درخواست خرید خود را به شبکه ارسال می‌کند.
- بلاکچین هر دو توافق را تأیید می‌کند و اکنون دو طرف به صفحه‌ای هدایت می‌شوند که در آن مشخصات مالک جدید محصول نمایش داده شده است.
جمع‌بندی
در این مقاله تلاش کردیم تا کاربرد بلاکچین در تشخیص اصالت کالا را با استفاده از یک نمونه طراحی شده توضیح دهیم. تا به امروز حتماً شما هم از ابزارهای متعددی برای تشخیص اصالت کالا استفاده کرده‌اید. اگر چه ابزارهای موجود تا حدودی نیاز روزمره ما را برآورده می‌کنند اما همچنان با خلأها و خطاهای فراوانی روبرو هستند که به نظر می‌رسد تنها راه رهایی از آن‌ها استفاده از تکنولوژی بلاکچین است. با توجه به سرعت پیشرفت فناوری بلاکچین و افزایش روزافزون پذیرش این تکنولوژی در میان کاربران، در آینده‌ای نه چندان دور با نسخه‌های بهینه‌تری از ابزارهای تشخیص اصالت کالا توسط بلاکچین روبرو خواهیم شد.
نکته حائز اهمیت این است که این تکنولوژی می‌تواند طیف گسترده‌تری از محصولات را شامل شود. اگر چه به نظر می‌رسد که استفاده از این فناوری در محصولات گرانبها، کلکسیونی، تاریخی و همچنین محصولات حوزه سلامت ضرورت بیشتری داشته باشد. به هر حال متخصصین این حوزه معتقدند که در چند سال آینده، فناوری بلاکچین کمک‌های شایانی را در جهت بهبود کیفیت زندگی انجام خواهد داد و کارکرد واقعی خود را بیش از پیش به رخ خواهد کشید.
